Etnografia Podlasia – ludowe wierzenia o księżycu - Miszy Czerepakowi poświęcam

hajdanakon_szablewdlon pisze:

Etnografia Podlasia – ludowe wierzenia o księżycu

Księżyc był postrzegany jako uniwersalny wzór przekształceń realizowany przez wszystko co żyje – pisze Piotr Kowalski. Każdy element świata podlega narodzinom i śmierci, rozwojowi i rozpadowi, włącznie z przyrodą, która rodzi się wiosną, by umrzeć zimą. Księżyc pojawia się, narasta, jest w pełni, by potem zniknąć. Comiesięczne narodziny i zgony księżyca obrazują ideę wiecznego powrotu, ujawniają istotę rytmu życia. Jest to rytm totalny, obowiązujący cały świat, wszystkie formy żywe.

Nów
Księżyc w pierwszej fazie jest młody, rozpoczyna swój wzrost, wpływa na kondycję roślin, zwierząt i ludzi i z tego względu cieszył się sympatią. Ogólnopolskim zwyczajem ludowym było witanie nowiu, kiedy na początku pierwszej kwadry pojawiał się na niebie w postaci wąskiego sierpa. Było to traktowane jako powrót aktywności, wzrostu, rozwoju i odmładzanie świata. Uznawano to za święto i łaskę Boga. W wielu kościołach wiejskich w pierwszą niedzielę po nowiu modlono się o szczęście, zdrowie, dostatek, powodzenie. Witano go specjalnymi formułami przypisując mu królewskie atrybuty.

Wierzono, że w czasie nowiu dobrze jest wykonywać niektóre czynności gospodarskie, polowe, magiczne i lecznicze. Należało więc: siać rośliny rosnące na powierzchni ziemi - jęczmień, bo wyrośnie czysty i duży, zacząć siew prosa, sadzić kapustę, bo nie popsuje się w beczce, sadzić drzewka, bo przyjmują się i idą w górę. Należało bydło wganiać do nowych obór, wtedy dobrze będzie wiodło się w gospodarstwie, strzyc owce, bo wełna mocniej i szybciej rośnie. Przy nowiu należało trzykrotnie potrząsnąć sakiewką i wypowiedzieć zdanie: Aby zawsze była pełna. Gospodarze wiedzieli, że rozpoczynać budowę, powinno się zawsze w okresie nowiu, najlepiej w marcu, w czasie przybywania księżyca.

W zakresie medycyny ludowej ten czas jest odpowiedni dla zbierania ziół leczniczych, leczenia chorób skórnych, sporządzania maści przeciw liszajom.W zakresie białej magii należy zrywać majeranek, aby po odpowiednim zastosowaniu pozyskać wzajemność ukochanego, innym sposobem na wywołanie miłości jest wołanie przez trzy dni imienia tej osoby.

Czas nowiu można także zastosować czarną magię, w czwartek po nowiu dziewczyny mogą znaleźć ziele, które szkodzi płci męskiej. W tym czasie można sprowadzić na kogoś chorobę, na przykład sprawić, że straci wzrok.

Guślarze w czasie nowiu leczą kołtuna, natomiast czarownica suszy liście dębu, zatyka w dom danego gospodarza i życzy mu, aby on i jego rodzina uschli, tak jak ten liść. Na nowiu dobrze jest także urządzać wesele, odstawiać dziecko do piersi, bo wtedy będzie ładne, liczyć pieniądze, potrząsać kiełbasą, bo spowoduje to pomnożenie zasobów i szczęścia. Woda była szczególnie uzależniona od księżyca z tego względu studnie budowano w czasie nowiu, aby w niej wody nigdy nie brakowało.

Znane są także czynności których należy zaniechać w tym czasie: nie należy siać, bo zboże zarośnie chabrami. Według innej relacji nów wstrzymuje dojrzewanie, dlatego należy zaniechać siania zboża i roślin ogrodowych. Nie należy w tym czasie ścinać słomy i siana, bo bydło i tak nie będzie tego jadło.Należało także zaniechać wyrzucania obornika, bo na takim nawozie plon nie urodzi się zbyt obfity. W zakresie medycyny ludowej niewłaściwe jest stosowanie w tym czasie różnych kuracji, bowiem na wzór księżyca choroba będzie się odnawiać, na tej samej zasadzie opiera się przekonanie, że choroba, która pojawiła się w czasie nowiu, będzie się powiększać, na przykład rana będzie się jątrzyć i zagoi się dopiero podczas pełni.

Wierzy się także, że nów jest porą działania czarownic, które mają wtedy większą władzę i mogą sprowadzać różne choroby i nieszczęścia, robić psoty, odbierać krowom mleko. W celu nabrania mocy w czasie nowiu o północy chodzą one na rozstajne drogi i zrzucają szaty za siebie. Jeśli ktoś chce sprawdzić, która z kobiet jest czarownicą, musi podczas nowiu patrzeć przez otwór po sęku z deski trumiennej lub ze środkowego okna nowej kaplicy. Na Łysej Górze zbierają się czarownice i odbywają się biesiady lub diabelskie gody.

Zakazy i nakazy dotyczące nowi różnicują się regionalnie – zdarza się że czynność w jednym regionie zabroniona, jest zalecana w innym. Jednak przede wszystkim na tej podstawie widać, że nosiciele kultury ludowej swoje działanie uzależniali od księżyca.

Pełnia
Księżyc w fazie najlepszej widoczności postrzegany jest jako miara doskonałej okrągłości, ciągłości, osiągnięcia stanu szczytowego, założonego celu, co także miało przekładać się na działania człowieka. Czas pełni nie był obojętny, miał określony wpływ na ludzi i przyrodę. Głównie było to pozytywne działanie, bowiem opierając się na polisemii znaczeniowej, informatorzy pełnie utożsamiali z tym, że wszystkiego jest pełno:

A jak pełnia to mówiły znów, że wszystko się tak jakoś wypełniało, pełnia wszystkiego sio robiło, grzyby, że rosły w pełni, to juz wszystko tak przysło w pełni księżyca.

Szczególnie odnoszono to do grzybów, związek ich wysypu w czasie pełni księżyca został podkreślony przez większość informatorów:

Jak była pełnia księżyca, to wszystkie się cieszyły grzybiarze, bo wysyp grzybów był. {Dlaczego?} Na nowiu i na pełni to wysyp grzybów był w lesie, to to już teraz nawet mówił te starodawne przypowieści. O Kret ten, co pogode zapowiada, mówi: Będzie wysyp, bo pełnia będzie jutro. Tak tłumaczył. To już dawno jeszcze w jesieni Grzybiarze uwaga, bo będzie wysyp grzybów! {Skąd tak się działo, że jak pełnia to wysyp grzybów?} To już powietrza, to przyroda ta tak tworzyła. Że wysyp był grzybów w lesie. Jo się tylko Darka pytałam wciunż, jak koło krzyża bukiety stawiałam, jak krowy gnał: Darek, kiedy będzie pełnia albo nów? Albo nów księżyca abo pełnia. E wujenka się pyta, bo pewnie na grzyby się szykuje? No pewnie, że się szykuje!

Pełni księżyca przypisuje się także negatywny wpływ:

Nie bede spała dwie, trzy noce i już! Nie mogę spać i tego. Nieraz położe sie w pół do dziesiunty, przebudze sie i czuje, że jestem wyspano. Se myśle pewnie, to już która, a tu gaśnie światło, która to godzina, a tu światło sie świci, to pewnie piunta, bo w pół do piunty tego. Jo sie patrze za pietnaście jedenasta – a niech cie licho weźnie! Drzymie i znów sie nie śpi. Jak jest pełnia to u mnie już Księżyc w pełni mógł być szkodliwy dla ludzi. Gdy śpią, wysysa z nich krew, odbiera siły i zdrowie. Pojawiają się także inne opisy zależności snu od księżyca. Jego szkodliwe działanie udzielało się małym dzieciom, kiedy w nocy kołyska stała przy oknie światło miesiąca mogło wywołać: złe objawy na ciele na tym, po tym księżycu

Dziecko mogło też dostać choroby, której zależność od księżyca jest podkreślana już w samej nazwie:

A to już następne jest polecenie, żeby matka właśnie nie stawiała kolibki, kolebki nie stawiała broń Boże w oknie, żeby księżyc, miesiąc mówiło się, żeby miesiąc nie spojrzał na dziecko, bo dziecko dostanie miesięcznika. Ja właśnie dopytywałam się co to był miesięcznik, co to za choroba, to jednak biegunka. Czyli jak księżyc spojrzał na dziecko, to dostawało biegunki czyli miesięcznika.

Aby chronić się przed negatywnym działaniem księżyca należy zasłonić okno, łóżko, zwinąć dziecko w chustę, nie spać w miejscu wystawionym na promienie i nie stawiać kołyski koło okna, bo księżyc może wyciągnąć ją przez okno. Dobrą ochroną jest także postawienie na oknie naczynia z wodą lub skórki chleba.

Kobieta ciężarna nie powinna wystawiać się na światło księżyca, czyli nie powinna chodzić z odkrytą głową, gdyż może to sprowadzić ciężki poród. Wskazane jest także przykrywanie wody, na którą pada światło luny, gdyż picie takiej oświetlonej wody grozi lunatyzmem.

Wierzono też, że podczas pełni potęgują się choroby nerwowe i psychiczne: epilepsje, obłędy, napady szału. Nie należało spać tak, aby światło księżyca padało na twarz, gdyż groziło to zniekształceniem twarzy śpiącego, a nawet szaleństwem. Zbyt długie wpatrywanie się w księżyc mogło grozić utratą wzroku lub inną ciężką chorobą. Choroba rozpoczęta w pełni kończy się śmiercią, a jeśli przetrwa nów, to wtedy nastąpi ozdrowienie.

Pełnia księżyca wyznaczała daty sabatów czarownic na Łysych Górach. W tym czasie wiły zbierają się i decydują o spuszczeniu na ziemię deszczu lub rozpędzeniu chmur. Przekonanie o negatywnym oddziaływaniu pełni księżyca funkcjonujące w kulturze ludowej, potwierdzone przez relacje informatorów koresponduje z licznymi motywami popularnymi w kulturze, gdzie pełnia wpływa na uaktywnianie się wszelkich sił nieczystych, wampirów, wilkołaków.

W czasie pełni następuje pomnażanie i wzrost, ale może to dotyczyć także negatywnych zjawisk, dlatego istniej bogaty indeks zakazów i nakazów.

Przed pełnią i w czasie pełni dobrze jest zaczynać pracę, orać pole, siać zboże, siać groch i bób, żeby w pączkach było pełno, siać lub przesadzać rośliny, bo wtedy dobrze rosną, sadzić ziemniaki, rozpoczynać sianokosy, ścinać drzewa do budowy, bo wtedy są zdrowe, wprowadzać się do nowego domu, dokonywać zakupu inwentarza, bo wtedy będzie wszystko dobrze się chować. Pełnia to także dobry czas na pozbywanie się niektórych chorób, na przykład brodawek. Jest to także dobry czas na zawieranie małżeństw, bo oznacza to obfitość szczęścia, natomiast jeśli dziecko urodzi się w czasie pełni to będzie pełne rozumu, sprytne, bystre, a jeśli w tym czasie przestanie się karmić piersią to dzieci będą tłuste, pełne na twarzy, ale według innych przekazów będą miały uroczne oczy.

Natomiast zakazy w tym czasie to: sianie pszenicy, bo będzie pełna chwastów, koniczyny, szczepienie drzewek owocowych, bo będą tylko kwitły a nie będą miały owoców, nasadzanie drobiu, bo kurczęta poduszą się w skorupkach.

Full Strawberry Moon and Saturn on June 27 and 28

On June 27 and 28, 2018, find the full moon – called the Rose Moon, Flower Moon or Strawberry Moon, and the Oak Moon, Cold Moon or Long Night’s Moon from the Southern Hemisphere – and look in the moon’s glare for a starlike point. That point is a planet, Saturn.

Then, as the chart at top shows, you’ll want to keep watching. Before June ends, the waning gibbous moon will pair up with the red planet Mars, now dramatically bright in our sky and headed for its closest and brightest since 2003.

As our Earth turns underneath the heavens on these June nights, this month’s full moon and Saturn will move westward across your sky. As seen from the whole Earth, the twosome will climb highest up for the night around midnight, and will sit low in the west at dawn on June 28 and 29.